Kültür Turizmi
Kültür turizmi, bir toplumun, bölgenin veya bir grubun tarihsel, sanatsal, bilimsel veya yaşam tarzı ile tamamen veya kısmen motive olmuş yabancı bir ülkeden gelen kişilerin ziyareti olarak tanımlanmaktadır. Swarbrooke’e göre kültür turizmi, kültürel kaynaklar üzerine inşa edilmiş bir turizm türüdür. Bu kaynaklar klasik miras ile ilgili çekiciliklerden geleneksel el sanatları, yeme ve içme, hatta geleneksel sporlar ve oyunlara kadar sıralanabilir (McGettiganandBurns, 2001). Rızaoğlu’na göre ise, insanların kültürel açıdan zengin yöreleri görmek, gittikçe kaybolan yaşam biçimlerini öğrenmek ve izlemek, kültürel değerleri bir anı olarak korumak amacıyla yapılan gezi çeşididir. Geziye katılanlar kırsal yerleşim yerlerine giderek, yerel halkın yemeklerini tatmak, halk gösterilerini seyretmek, festivallere katılmak ve eski el sanatlarını görmek isterler (Avcıkurt, 2003 :10). Bu bağlamda Hakkâri ili, kültür turistleri için birçok fırsat sunmaktadır. İlde bir kısmı geçmişte yaşanmış ve bir kısmı da günümüze kadargelebilmiş folklorik değerler, din, dil, yaşam tarzı ve sanata ilişkin çok sayıda değer yer almaktadır. Bu değerlerin her biri turistleri Hakkâri’ye çekmede önemli faktör olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Hakkâri’de kültür turizmine konu olan çekicilikleri tarih değerler ve kültürel değerler başlığı altında ele almak doğru olacaktır. Geçmiş medeniyetlerin ve geçmiş çağların yaşayan fiziksel kalıntıları olarak tanımlanan tarihsel kaynaklar veya anıtlar, bulunduğu zamana göre eski olan ve bir zaman aşımını ifade eden kaynaklardır. Bununla birlikte bu alanların büyük bir kısmı turizme hizmet ederler. Bu alanlar, tarihi ve turistik yerleşmeleri aynı anda bünyesinde taşırılar ve bu alanlarda tarihi eserler turizm için aktif olarak kullanılırlar (Ashwortand Tunbridge,1990). Bütün dünyada eğitim ve sosyal refahın artmasına paralel olarak ortaya çıkan yeni entelektüel insan tipi, geçmişin tarihsel birikimini ve yaşatılan kültürel değerlerini öğrenmek ve araştırmak eğilimi içine girmiştir. Bu eğilim dünyada hızla gelişen bir turizm çeşidi olan kültürel turizmin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Ortaya çıkan bu yeni turizm çeşidi, Anadolu gibi tarihi geçmişi zengin olan ülkeler için bir turizm çeşitliliği yaratmış ve turizmi hem alana hem de zamana yayarak turizm altyapısının verimli kullanılmasını sağlamıştır. Bu turizm çeşidinin başlıca çekicilikleri, eski uygarlıklara ait sanat eserleri, müzeler, tarihi yapıtlar ve tarihi sit alanlarıdır. Bu çekiciliklere sahip birçok ülke, özellikle turizm endüstrisinin gelişmekte olduğu ülkeler, tarihi geçmişlerinden kalan mirası, turizm endüstrisinde temel turizm çekicilikleri olarak kullanmaktadırlar. Birçok Amerikalı ve Kanadalı, uzun tarihsel mirası sayesinde Avrupa’yı ziyaret etmektedirler. (Robinson, 1976). Kültürel turizmin gelişmesi bir bölgenin tarihi ve kültürel kaynaklarına bağlıdır. Tarihi ve kültürel değerleri turistlere çekici gelen Hakkâri İli, kültür turizmi kapsamı içinde ele alınacak değerler açısından oldukça zengindir. Uygarlıkların yaşadığı ve kültür mirasını devraldığı bir ilimiz olan Hakkâri’de, oldukça değerli maddi kültür birikimleri günümüze kadar gelebilmiş ve bir kısmı da keşfedilmeyi beklemektedir. Yapıldığı dönemi en iyi karakterize eden ve turistlerin her zaman büyük ilgisini çeken en temel tarihi değerlerden birisi hiç şüphe yok ki, kalelerdir. Hakkâri’de iki önemli kale vardır. Bunlardan biri, Bay Kalesidir. Kale, Hakkari merkez ilçenin güneyinde ve şehir merkezine 7-8 km uzaklıkta yer alır. 2025 m. Yükseklikteki kale sarp ve dik kayalık bir tepe üzerinde kurulmuştur. Kuzey ve güney yönlerinden çıkışın olduğu kale önemli bir tarihi değer olarak turizm açısından kullanılabilir. İldeki diğer önemli kale ise, Çölemerik Kalesidir. Hakkâri kent merkezinde bulunan kale yaklaşık 150-200 m civarında bir nisbi yükselti üzerine kurulmuştur. Ancak kale birçok tahribata uğramış ve bugün için mimari dokuya ilişkin fazlaca bir bilgi bulunmamaktadır. Kale kenti tümüyle gören bir konumda olması nedeniyle turizmde kullanılabilir. Hakkâri’de kalelerin yanında diğer önemli tarihi değerler ise Camii ve Kiliselerdir. Hakkâri’de turizme konu olabilecek başlıca camiler, Üzümcü Köyü Şeyhali Camii, Çukurca Emir Şaban Camii, Çukurca Süleyman Peygamber Camii ve Hızır Peygamber Camii dir. Üzümcü Köyü Şeyhali Cami, Hakkâri merkeze bağlı Üzümcü köyünde yer alan cami, Hakkâri kent merkezine 25 km uzaklıktadır. Çukurca-Hakkari karayolundan 1 km’lik stabilize bir yol ile ulaşılan Cami, aynı zamanda medrese ve tarikat yapısı özelliği ile de ilgi çekicidir. Bilindiği üzere bu tarz yapılar turizmde önem derecesi fazla olan mekânlardır. Zira özellikle bu tarz yapılar medrese ve tarikat ilişkisi nedeni ile inanç turizmine konu olmaktadırlar. İlde yer alan diğer camilerde turizmin diğer bileşenleri olarak önemli katkılar sağlayacaklardır. Camiiler yanında ilde onlarca Kilise de bulunmaktadır. Bu kiliselerin başlıcaları şunlardır. Koçhanis Kilisesi, Helil Kilisesi, Kırıkdağ Mar Salita Manastırı, KırıkdağGelezo Kilisesi, Oğul – Mar Abdişo Manastırı, Oğul Bag (Göze) Kilisesi, Oğul – Azizan Kilisesi, Derav Kilisesi, Ceylanlı (Valto) Sirte Kilisesi, Ceylanlı (Valto) Dehiye Kilisesi, Çukurca Köprülü Kilisesi, Çukurca Çeltik (Thoube)Mar Salita Kilisesi, Çukurca Bey Kilisesi, Beruji Kilisesi, Miskin Kilisesi, Gissa (Yaprak) Beşerik Kilisesi, Şemdinli Kara Kilise, Yüksekova Beri (Taş) Kilisesi, Kerpil Kilisesi, Orişe Kilisesi ve Şavita Kilisesi’dir. Yukarıda adı geçen Kiliseler kültür turistleri için memnuniyeti artırmada destekleyici bir unsur olabilirler. Şüphesiz, bu Camii ve Kiliseler yalnızca birer tarihi değer olarak değil, aynı zamanda birer dinsel inanışın simgesi ve bu dinlerin ilde bugün ve geçmişte yaşandığını göstermesi adına da önemlidirler. Zira turizmin çeşitlenmesi adına kullanılan dinsel inançlar, turizm hareketlerinin oluşmasında önemli bir yere sahiptir. Özellikle dinin toplumsal yapının temel öğesi olduğu ve toplumsal davranışların tamamına yakınının dine bağlı bulunduğu ortaçağda din, yolculukların başta gelen nedeniydi. Çeşitli dinler kutsal yerlerin ziyaretini zorunlu kılmaları da turist kabul eden bölgeler için önemli bir ekonomik hareket yaratmaktadır.