Gökçen Hüseyin Efe anıt mezarı başında anıldı

Küçük Menderes havzasının Kuvayı Milliye kahramanlarından Gökçen Hüseyin Efe’nin işgalci Yunan güçlerince şehit edilişinin 104. yılında Kaymakçı Maşattepe’de yer alan anıt mezarı başında Ödemiş Belediyesi ve Aydın Gönüllü Efeler Derneği iş birliği ile anma töreni düzenlendi.

Düzenlediği baskınlarla işgalcilerin korkulu rüyası olan ve Kuvayı Milliye örgütlenmesi için büyük çaba sarf eden şehit Gökçen Hüseyin Efe’nin hayatının ve benzersiz kahramanlığının alanında uzman isimlerce anlatıldığı anma programında konuşan Ödemiş Belediye Başkan Yardımcısı Ufuk Kızıler, Gökçen Hüseyin Efe’nin Kaymakçı’daki anıt mezarı ve çevresinin, aziz hatırasına ve mücadele ruhuna yakışır şekilde geçtiğimiz yıl yeniden düzenlendiğini hatırlatarak Ödemiş Belediye Başkanı Mehmet Eriş’in “Tarihe saygı projesi” çerçevesinde Küçük Menderes havzasındaki Kuvayı Milliye izlerini, anılarını ve kahramanlarını yeni nesillere anlatıp tanıtmaya devam edeceklerini vurguladı.

“EFEMİZİ HEM GÖKÇEN EFE’Yİ HEM DE POSTLU MESTAN EFE’MİZİ DİĞER YÖRÜK ALİ EFELER GİBİ MİLLİ MÜCADELENİN MÜMTAZ ŞAHSİYETLERİ OLARAK GÖRÜYORUZ”

Ödemiş Belediye Başkan Yardımcısı Ufuk Kızıler Kaymakçı Maltepe de yapılan anıt mezar’ın bulunduğu yerde yapılan törende konuşan Başkan Yardımcısı Kızıler “-Alparslan hocam bu konuyu bize getirdiğinde hemen hemen 3 ay önceydi, tabii ki bizler sadece bizim yöremizin kahramanı olarak görmüyoruz efemizi hem Gökçen Efe’yi hem de Postlu Mestan Efe’mizi diğer Yörük Ali Efeler gibi milli mücadelenin mümtaz şahsiyetleri olarak görüyoruz. Tabii ki burayı düzeltmek bunları ziyaret edilebilir bir duruma getirmek belediyemizin asli görevlerinden birisidir. Bizden inşallah Belediye Başkanımız Sayın Mehmet Eriş’in de talimatlarıyla bunları ziyaret edilebilir bir alan haline getirmek önümüzdeki günlerde dönemde bu metruk binayı da yıkacağız burayı daha güzel efemize yakışır şekilde ziyaretin yapılabileceği güzel bir ziyaret alanı haline getireceğiz. “

Yazar Sebahattin Burhan Gökçen Efe nin Kuva-yi Milliye ye katılan önemli zeybeklerden biri olduğunu belirtti. Burhan buradaki konuşmasında “Kuvâ-yı Milliye’ye katılan meşhur zeybeklerden birisi olan Gökçen Hüseyin Efe, Ödemiş’te doğmuştur. Ödemiş’te doğduğu köy hakkında farklı görüşler vardır. Yaygın kabul Türkönü Köyü (eski adıyla Ayasuret) olmakla beraber Sabahattin Burhan’a göre Gökçen Efe’nin doğum yeri Kurucaova Köyü’dür. Babasının adı İbrahim, annesinin adı ise Hatice’dir. Doğum adı Hüseyin olup, sarı-yeşil gözlerinden dolayı köylülerince kendisine “Gökçen” denilmiştir. Doğum tarihi ile ilgili kesin bir bilgi yoktur. Birkaç kaynakta 1891 ve 1892 tarihlerinden bahsedilmektedir. Bunun yanında, Behiç Galip Yavuz yaptığı araştırmalara göre 1888 tarihini vermektedir. Kaymakçı Maşattepe’de bulunan anıt mezardaki kitabede ise 1304 (Miladi 1888) tarihi bulunmaktadır. Kendisiyle Millî Mücadele zamanı tanışmış olan Şefik Aker’in, Gökçen için “Tahminen otuz beş yaşlarında bir adamdı.” demesi ve Efe ile yakın dostluğu bulunan Celal Bayar’ın Gökçen Efe’nin affa uğradığı 1914 senesi için “16 senelik zeybeklik hayatında bir türlü ele geçirilememişti.” ifadesi göz önüne alındığında, Efe’nin doğum tarihinin daha da erkene çekilme ihtimali söz konusudur. Ayrıca Gökçen Efe, “Büyük Efe” olarak anılan Çakırcalı Mehmet Efe’nin akrabasıdır.Zeybekliğe Çakırcalı’nın çetesinde başlayan Gökçen Efe, Çarkıcalı’nın 1911’de öldürülmesi ile Tire’nin Güme Dağı’nda kendi çetesini kurmuş ve bir müddet daha zeybekliğe devam etmiştir. Sabahattin Burhan’a göre bu sürede Gökçen Efe, fidye için dağa bir tek kişi bile kaldırmamış, zaptiyelere kurşun sıkmamış ve devlet malına el uzatmamıştır. Kızanlarının (erkek çocuk anlamına gelen “kızan” kelimesi zeybek çetesine katılanlar için kullanılırdı.) ihtiyaçlarını bölgedeki zenginlere “salma salarak”, bir nevi haraç alarak, karşılamıştır. Gökçen Efe, 1914 senesinde kızanları ile beraber yüze inmek (eşkıyaların devletle anlaşarak affedilmesi manasına gelen bir deyim) istemişti. Efe, o dönem İzmir’de İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin kâtib-i mesulü olan Celal (Bayar) Bey’in ve Jandarma takip kumandanı Edip (Sarı Efe) Bey’in aracı olmasıyla yüze inmiş ve Tire’nin Kahrat Köyü’ne yerleşmiş, orada ziraatla meşgul olmuştur. Bu tarihten sonra Celal Bey ile yakın bir dostluk kurmuşlardır” dedi.

Gökçen Efe Kimdir diyerek Gökçen Efe nin hayatı ve bilgilerini paylaşan Buket Özseçkin Gündoğan “Mondros Mütarekesi akabinde başlayan İttihatçı kovuşturmaları neticesinde Divan-ı Harp’te yargılanmak üzere aranan Celal Bey, İzmir’den kaçmak zorunda kalmıştı. 19 Mart 1919 günü arkadaşlarıyla İzmir’den ayrılan Celal Bey, bir müddet kaçak olarak saklandıktan sonra Gökçen Efe ile temas kurmak istemiştir. Gökçen Efe ise halihazırda Celal Bey’i takip ettirmekte ve adım adım onun haberini almaktadır. Uygun bir zamanda Celal Bey’e haber gönderen Gökçen Efe, onu köyü Kahrat’a getirmiş ve güvenli bir eve yerleştirmiştir. Hatta Gökçen Efe, eğer Celal Bey yakalanacak olsaydı Çatal İstasyonu’nda treni basıp onu kurtarma kararında olduğunu bizzat kendisine anlatmıştır. Kahrat’ta kalan Celal Bey, olası bir işgale karşı teşkilatlanma hazırlıkları çerçevesinde Gökçen Efe ile görüşerek onu mücadeleye ikna etmeye çalışmıştır. Memleketi bekleyen karanlık kaderden çok etkilenen Gökçen Efe, Celal Bey’in yanında kalması şartıyla mücadeleye katılmayı kabul etmiştir. 80-100 kişilik bir kuvvet için de söz veren Efe, hazırlıklara başlamıştır.Ödemiş’te ilk teşkilatlanmalar sürerken 15 Mayıs 1919’da İzmir Yunanlılar tarafından işgal edilmiştir. İzmir’in işgal haberini aynı günün gece yarısı Kahrat’a gelen Gökçen Hüseyin Efe, Celal Bey’e bildirmiştir. Eğer düşman işgal sahasını genişletmeye başlar ise eldeki kuvvetler ile Torbalı’da düşmanı karşılayıp çarpışmayı aralarında kararlaştırmışlardır. Gökçen Efe ilk iş olarak sabah daha çok bilgi toplamaya ve işgale karşı ayaklanmak için görüşmeler yapmaya Ödemiş’e gitmiştir. Ödemiş’te Jandarma Tabur Kumandanı Tahir (Özerk) ile görüşen Gökçen, ondan bir miktar el bombası ve demiryolu tahribi için malzeme istemiştir. Fakat daha sonra Kahrat’ta yapılan toplantıda Jandarma Kumandanı Tahir Bey ile Ödemiş Kaymakamı Bekir Sami Bey’in anlaşamaması ve yaşanan olumsuz hava Gökçen Efe’yi tereddüte düşürmüştür. Gökçen Efe toplantı sonunda Celal Bey’i bir kenara çekip ona “Ben anlamıyorum. Yapacağımız iş, devlet ve millet işidir. Hükümet adamları anlaşamıyorlar. Kaymakam bir yana, jandarma kumandanı öbür yana çekiyor. Sana söz vermiştim, kızanlarımla yine emrindeyim. Öl dediğin yerde ölürüz. Kal dediğin yerde kalırız. Amma beni affet başka adam bulamam.” demiştir. Celal Bayar bu sözleri, Gökçen’in ilk heyecanını yitirdiğine yormuştur. Nitekim Gökçen Efe, 1 Haziran 1919’da Yunanlılarla yapılan Zincirlikuyu Muharebesi’ne, yapılan davete olumlu cevap vermesine rağmen katılmamıştır. Bunun sebebi ise Bayar’a göre Efe’nin gruplar halinde düşmana baskınlar yapılması fikrinde olduğu ve bu teşebbüsün istediği gibi idare edilmeyip başarılı olamayacağına inanmasıdır.28 Mayıs 1919’da Tire’nin işgalinden bir ay sonra Yunanlılar Kahrat Köyü’nü de işgal etmişlerdir. Gökçen Hüseyin Efe Yunan işgal sahası içerisinde kalmıştır. Yunanlılar, Gökçen Efe’nin Kuvâ-yı Milliye’ye katılmasından çekindikleri için Efe ile aralarını iyi tutmaya çalışmışlardır. Bu dönem içerisinde Gökçen Hüseyin Efe’nin yaşadığı bir olay hikâye edilmektedir. Bu hikâye Tasvir-i Efkâr gazetesinde Arif Oruç’un “İzmir Kuvâ-yı Milliyesi Nezdinde” yazılarının 29 Aralık 1919 tarihli bölümünde de anlatılmakta olup, Halide Edip Adıvar’ın “Türk’ün Ateşle İmtihanı” eserinde yer almaktadır. Ayrıca bu gazete yazısını Celal Bayar da hatıratına aynen almıştır. Hikâyeye göre Gökçen Hüseyin Efe, Ödemiş’in işgalinden sonra Yunan subayları tarafından Tire’nin Fata nahiyesine davet edilmiştir. Gökçen Efe de silahını alarak Yunanlıların yanına gitmiştir. Kurulan içki sofrasında kendisine sunulan rakıyı kabul etmeyen Gökçen Efe’ye Yunanlı subay tütün ikram etmek için önüne bir kese atmış ve bu esnada gülmeye başlamıştır. Efe, neden güldüğünü sorduğunda Yunanlı subay “Onu sorma, Aydın’da bir kızın kadife ceketinden aldım bu kumaşı.” diye cevap vermiş, Efe de “Ölen kızı çevirdiğinizde size ne diyordu?” diye sormuş. Akabinde Yunanlı “Benim intikamımı size komazlar dedi.” cevabını verince Efe oracıkta Yunanlı subayı vurmuş sonra da dağa çıkmıştır. Fakat Gökçen Efe’nin Kuvâ-yı Milliye’ye kesin olarak iştirak etmesindeki en önemli etkiyi şüphesiz Efe’nin hatırlı dostu Hacı Halil Ağa’nın yazdığı mektup yapmıştır. Hacı Halil Ağa, Gökçen’e yazdığı mektupta, “Eskiden Osmanlı’ya karşı zeybeklik ediyor, kahramanlık yaptım sanıyordun. Zeybeklik yapacak zaman gelmiştir ve şimdidir. Memleketimizin bu acı hali yüreğini sızlatmıyor mu? Haydi bakalım gayrı iş başına… Anlaşmak ve yapacağımız işleri kararlaştırmak için bir yer göster!..” demiştir. Bu mektup Gökçen Efe’de vatansever duyguları kuvvetle alevlendirmiş ve yeniden Kuvâ-yı Milliye’ye katılma kararını almasını sağlamıştır. Mektubu getiren delikanlıya memnuniyetini belirten Efe, Hacı Halil Ağa’ya Çobanköy yakınındaki Sarı Kâhya Çeşmesi’nde görüşmek için haber göndermiştir. Sarı Kâhya Çeşmesi’nde buluşan Gökçen ve Halil Ağa, otlaklarda besledikleri hayvanları önden gönderip sonra da gönüllüler ve aileleri ile birlikte Kahrat’tan kaçmayı kararlaştırmışlardır. Plana göre Karaçamur’da Halil Ağa’nın obasına gidecekler ve burayı başlayacakları mücadele hareketinin merkezi yapacaklardır. Bu görüşmeden dört gün sonra Hacı Halil Ağa Kahrat’a gelmiş, Yunanlıları şüphelendirmeden Gökçen Efe’nin evinde bir toplantı yapılmıştır. Bu toplantıda gönüllüler belirlenmiştir. Ertesi gün yatsı namazından sonra Gökçen Efe, Hacı Halil Ağa, gönüllüler ve ailelerinden oluşan kafile Karaçamur’a doğru hareket etmişlerdir.Gökçen Efe kafile ile Karaçamur’a varıp yerleştiği gibi derhal Hacı Halil Ağa ile silah ve cephane istemek için 1919 senesinin Ağustos başlarında Köşk’e gelmiştir. İhtiyaten kendisi yakın bir köyde kalıp Hacı Halil’i karargâha yollamıştır. Hacı Halil Ağa karargâha geldiğinde Celal Bey ile görüşmüş, başlarına Gökçen Efe olduğu halde Yunanlılara karşı cephe kurduklarını, silah ve cephane istemek için buraya geldiklerini anlatmıştır. Celal Bey de buna çok sevinerek hemen Demirci Mehmet Efe’nin yanında gidip bu haberi vermiştir. Demirci Efe, aslında Gökçen Efe’nin Yunan taraflısı olduğunu işitmiş olduğu için şüphe içerisindedir. Fakat Celal Bey aksi yönde görüş belirtip, Efe karargâha gelip efece söz verirse kefil olacağını söylemiştir. Demirci Efe bu durumdan memnuniyet duymuştur. Esasında Gökçen Hüseyin Efe’nin zeybekler arasında önemli bir mevkie sahip olduğunun Demirci Efe de farkındadır. Demirci’ye göre Gökçen “Rahmetli Büyük Efe” Çakırcalı’nın halefi, çok ünlü ve üstün bir zeybektir. Böyle bir zeybeğin kendisine gelip silah isteyerek bir nevi emrine girmiş olması Demirci Efe’ye saygınlık katacaktır. Zaten Demirci Mehmet Efe, Gökçen’in zeybekliğini takdir etmektedir. Nitekim bu olay üzerinde Demirci Efe, orada bulunan Miralay Şefik (Aker) Bey’e “Bir kahraman kazanacağız, Gökçen aramıza gelecektir.” demiştir. Aker’e göre Demirci Efe öyle kimseye “kahraman” demezdi. Nihayet Gökçen Efe, Köşk’te karargâha geldiğinde Demirci Mehmet Efe tarafından müstesna bir kabul, sevgi ve saygı görmüştür. Demirci, Gökçen’e demir karyolası üzerinde yer göstermiş ve beraber uzunca sohbet etmişlerdir. Gökçen Efe, istediği silahlar kendisine verilerek Köşk’ten uğurlanmıştır. Gökçen Efe’nin Kuvâ-yı Milliye saflarına kesin olarak katılması böylelikle gerçekleşmiştir.ökçen Efe, Kuvâ-yı Milliye’nin cüretkâr hareketlerinden birisi olan Üçyol Muharebesi’ne de 300 kadar kızanıyla katılmıştır. 26 Ağustos günü Üçyol’daki Yunan mevzilerine yapılan taarruz harekâtında her ne kadar sonuç alınamasa da müfrezeler kendilerinden fazlasıyla üstün Yunan kuvvetlerine karşı cesaretle çarpışmıştır. Bu çarpışma esnasında Gökçen Efe becerikli manevraları ve cesareti sayesinde Hacı Halil Ağa ve arkadaşlarını esir olma tehlikesinden kurtarmıştır. Efe, Üçyol Muharebesi sonunda kızanlarıyla beraber Mendegüme’ye çekilmiştir.

1919 Eylül’ünün başlarında Gökçen Efe, Fata’yı ikinci defa basmıştır. İlk baskından sonra Yunan kuvvetleri tekrar Fata’ya girdiğinde Gökçen’in evi ile birlikte birçok köy evini yakmışlardır. Efe, intikam almak için yaptığı baskında Yunan kuvvetlerine yine büyük zayiat verdirmiştir. Yunan kuvvetlerinden ancak çok küçük bir kısım kurtulmayı başarabilmiştir. Fata’da iki gün kadar kalan Efe, Ödemiş, Tire ve Üçyol’dan daha kalabalık Yunan kuvvetlerinin gelmesi nedeniyle müfrezesini Fata’nın güneyine çekmiştir. Karaçamur’da kısa bir müddet istirahat eden Gökçen Efe müfrezesini gruplar halinde yeniden organize etmiştir. 8-10 kişilik kollar halinde Ödemiş-Tire-Adagide bölgesinde düşman kuvvetlerinin ikmal yollarına pusuları kurup, karakollarını basarak birçok yıpratma hareketleri gerçekleştirmiştir. Sıtkı Aydınel’e göre, Gökçen Efe Kuvâ-yı Milliye’nin yapması gereken gerilla savaşının her türlü taktiğini en etkili şekilde uyguluyordu. Gökçen’in faaliyetleri yüzünden Yunanlılar cephe gerisindeki güvenlik için daha fazla kuvvet ayırmak zorunda kalıyordu.

Gökçen’in faaliyetlerinden oldukça zarar gören Yunanlılar, Efe’yi ve müfrezesini yok etmek için 1 Ekim 1919’da takviyeli bir tabur kadar askerle Sarılar ve Çamurdere arasındaki dağlık bölgeye ilerlemişlerdir. Gözcüleri vasıtasıyla durumdan haberdar olan Gökçen Efe, hemen tedbir alarak düşmanın geçiş yolları üzerindeki hâkim noktalara pusu kurup, ani bir baskınla Yunanlılara çokça kayıp verdirmiştir. Bu sırada Tire’den gelen gruptaki düşmanla, Güre’ye ilerleyen takviyeli bir dağ topçu birliği ve takviyeli iki piyade bölüğü birleşerek Güre- Küçükören istikametine taarruz etmişlerdir. Burada Yunan kuvvetleri Gökçen Efe müfrezesi ile diğer Kuvâ-yı Milliye müfrezelerinden kurulu daha büyük bir kuvvetle karşılaşmışlardır. Bu kuvvetlerin Tuzluk Tepe ve Mağara sırtlarına karşı taarruzu sayesinde düşmanın Güre’den sonraki ilerlemesi durdurulmuş, Yunanlı kuvvetleri ilk işgal ettikleri mevzilerden ve Küçükören Köyü’nden geriye atılmıştır.8 Kasım 1919’da Gökçen Efe, 80 kişilik bir kuvvetle Ödemiş-Adagide arasında ilerleyen bir düşman kafilesini pusuya düşürerek kayıp verdirmiştir. Ele geçirdiği silah ve cephane dışında birisi yaralı olmak üzere 3 Yunan askerini de esir etmiştir.” Mesajını verdi.

Haber : Turgay Konuralp