Evet karşımızda aynı zamanda doğanın enfes bir tablosu durmakta, hadi gelin bu tablonun içine girelim: Efsanevi kutsal Tmolos (Bozdağ) dağının -Batı Ege’nin-  doruğundan dünyanın en verimli topraklarına (İlyada destanına konu olan Küçük Menderes çayırlarına) uzanan, merkezi 200 – 450 rakım aralığında yer alan temiz havası ve içmeye doyulamayan suyuyla meşhur bir doğa harikasıyla karşı karşıyayız.  Tavsiye: Bir gün kalmadan, suyundan içmeden, bülbülünü dinlemeden gitmeyin. Tavsiye: Uygarlıkların izlerini keşfetmeden gitmeyin (Bizans eserlerinden: Su kemerleri- Küp Uçuranlar Kulesi-Sur kalıntıları, Aydınoğlu eserlerinden: Ulu Cami-Aydınoğlu Mehmet Bey Türbesi-Sultanşah Türbesi).

İsmini havzaya veren Küçük Menderes ırmağının da doğduğu Bozdağ’dan gelen derelerinin yıllar içerisinde getirdiği alüvyonlarla oluşturduğu birkinti konisi üzerine kurulu olan Birgi; peyzaj zenginliği ile büyüleyici derecesine varan ağaç ve binaların oluşturduğu kombinasyonu ile nerdeyse uzaktan farkedilmeyip keşfedilmeyi bekliyor.

Aynı zamanda anıt ağaçlar da oldukça fazla (zeytin, kestane, selvi, çınar). Tavsiye:Birgi’ye yayılmış olan bu ağaçları keşfedin, özellikle Birgi girişinde yer alan anıtsal selvi ile İrimağzı bölgesinde ilginç görüntüler veren yaşlı incir ağaçlarını fotoğraflayın.

Vadilerin bitiminde ovaya açılan noktada Bozdağ’ın tam da güney eteklerinde yer alan kasabanın etrafı  tepelerle çevrili olduğundan oldukça panoramik manzara noktalarına sahip: Birgi’nin neden bu kadar geniş ufuklu bir çok bilim adamı yetiştirdiğinin cevabı da bunda saklı belki, günün hem doğuşunu, hem de batışını izlemek için harika manzara noktalarına sahip aynı zamanda. Tavsiye: 15 dakikanız var ise araçla Yeşil Deniz filmindeki adıyla Kavaklıdere’ye, bir de Şahin tepesine çıkın manzaraya doyamayacaksınız, vaktiniz yoksa hemen Hacı hasan yolu üzerindeki trafonun oraya gidebilirsiniz. Berrak bir havada Ödemiş ovası yaklaşık 70 km kadar görünebilmekte.

Verimli topraklara sahip olmasından kaynaklı endemik bitkiler dahil oldukça zengin bir bitki örtüsüne sahip olmakla (bunda 200 m. den 2000 m.ye varan rakım zenginliğinin de etkisi var) birlikte bir takım ürünleri  meşhurdur: Kestane (ülkemizin en kalitelisi-kara aşı), kuru incir (ülkemizin en iyilerinden), kiraz (ülkemizin en iyilerinden), patates (ülkemizin en lezzetlisi). Tavsiye: Bozdağ’ın zirvesine yakın 1800 metrelerde endemik bir bitki olan sarı çiçekli  Gentiyane’yi (lütfen zarar vermeyin)bulun ödül olarak da zirveye çıkın, gördüklerinize inanamayacaksınız. Tavsiye: Özellikle kışın başında Ekim civarı gelirseniz İrimağzı kuru incirinin en kalitelisine yetişip, kestane hasatına da denk gelirisiniz, yayla patatesinizi de alıp böylece enler serisini tamamlamış olursunuz.

Kasaba en düşük nüfusuna sahip günlerini yaşamakta: En iyi dönemini Aydınoğlu beyliği ile Osmanlı’nın 17.yy a kadarki döneminde yaşamış (14. ve 17. yylar arası), öncesinde de her zaman kutsal sayılmış (Efes ve Sardes’i birbirine bağlayan güzergahta), ama Aydınoğlu ona daha çok anlam katmış ve ardından Osmanlı için de önemli bir merkez olmuş bir dönem (17.yya kadar Batı Ege’nin en önemli yerleşim yerlerinden olmuş), bilim adamlarının, bürokratların ve tüccarların buluşma noktası olmuş hep,  ta ki 17.yy da celali isyanları, eşkıyaların baskınları, İmam  Birgivi’nin vefatı, en sonunda da Tire’ye büyük göçle birlikte kent bir anda sessizliğe gömülmüş ve günümüze neredeyse bu haliyle gelmiş. Tabii yaşanan felaket ve acıların da payı var bunda: depremler, seller, veba salgınları ve Yunan işgali. Birgi yaşanmışlıklarla birlikte acılarla da yoğrulmuş yani, şu an bilinen 33 mezarlık yer almakta bu uyuyan dev kasabada.  2015 sayımına göre Birgi’nin nüfusu 2.260 civarı. Tavsiye: Huzur verici manevi gücü iliklerinize kadar hissedebileceğiniz İmam Birgivi’nin de mezarının bulunduğu Böken Mezarlığı ile büyük tıp alimiHızırpaşa’nın mezarının da bulunduğu Aydınoğlu Beyliği zamanından mezarların da yer aldığı Hıdırlık Mezarlığını ziyaret ediniz. Maneviyata ve tarihe doyamayacaksınız. Böken mezarlığındaki eski Türk inanışlarıyla ilgili uygulamaları görebilirsiniz. Bu arada buradaki adaklar için resmi görevli kasabın ne kadar hızlı bir şekilde bir koyunu kesip, parçalara bölüp paketlenmiş hale getirdiğini izleyebilirsiniz (tam 2 dakika).

Bu kadar özelliği bir arada barındıran kentlerden biri olan Birgi için o kadar tanım var ki: Ulemalar kenti, mistik kent, tarihin kutsadığı kent, kültür kenti, kutsal kent, ilim-irfan yeri, bilgin yatağı, vakıflar kenti, gezginler ve kaşifler diyarı …

Birgi’nin adı da tarihte yaşayan uygarlıklarla birlikte değişe durmuş: Varsayımlara göre Persliler “yeşil yer”, yine varsayımlara göre Romalılar “Zeus’un kenti”, Bizanslılar ise burç, kale anlamında “Phirgion” demişler ve günümüzdeki Birgi isminin de bu Phirgion’dan geldiği varsayılmakta. 17. yy da Birgi ‘yi ziyaret eden Evliya Çelebi’ye göre ise Birgi ismi “bir-iki”den gelmekte. Birgi’yi ünlü gezginlerde uğramış tabii ki (hatta bir takım bilgileri onlardan alıyoruz veya sağlamasını yapıyoruz):İbniBatuta (Aydınoğlu Beyliği zamanında- 1333), Evliya Çelebi (Osmanlı zamanında- 1671), Charles Texier (Osmanlı son döneminde-19.yy). Tavsiye: Tüm gezginlerin Birgi’yle ilgili yazı ve yorumlarını okumadan dönmeyin, Evliya Çelebi’yi okuyunca daha yakından tanımak isteyecek, İbniBatuta’nın bahsettiği yeri bilinmeyen ihtişamlı Aydınoğlu Sarayı’nın nerede olabileceği konusunda yorumlar yapacaksınız.